Áp dụng công nghệ nào để giải quyết bài toán rác thải?

Xử lý rác thải sinh hoạt đang là vấn đề nhức nhối của nhiều địa phương hiện nay, khi lượng rác thải ngày càng nhiều quỹ đất dành cho việc chôn lấp ở nhiều tỉnh, thành phố ngày càng hạn hẹp nhưng công nghệ xử lý vẫn chưa thể đáp ứng được thực tế. Áp dụng công nghệ nào để giải quyết bài toán rác thải?

Áp lực rác thải

Theo Tổng cục Môi trường mỗi ngày, toàn quốc phát sinh hơn 60.000 tấn CTRSH, trong đó khu vực đô thị chiếm 55%, khu vực nông thôn chiếm 45%. Tỷ lệ thu gom và xử lý CTRSH tại khu vực đô thị trung bình đạt 92% và khu vực nông thôn đạt 66%, trong đó: 13% khối lượng CTRSH được thiêu đốt, 16% được chế biến compost và khoảng 71% được chôn lấp. Chất thải nhựa khó phân hủy (với tỷ lệ trong các bãi chôn lấp CTRSH ước tính khoảng 6 - 8%) cũng đang là vấn đề thách thức trong công tác quản lý CTRSH.

Điều đáng nói, số lượng rác thải này hầu hết chỉ được chôn lấp trong khi đó nhiều bãi chôn lấp, nhà máy xử lý rác thải (XLRT) tại tỉnh, thành phố ở Việt Nam đang trong tình trạng quá tải. Một số bãi chôn lấp rác thải quy mô lớn (từ một đến vài nghìn tấn/ngày) gây ô nhiễm cho cả khu vực rộng lớn với khoảng cách xa tới cả chục km. Nước rỉ rác từ các bãi chôn lấp không được thu gom, xử lý triệt để, kịp thời đã gây ô nhiễm các nguồn nước mặt, thấm xuống đất gây ô nhiễm đất và nước ngầm. Nhiều nhà máy xử lý rác đang tồn đọng hàng chục nghìn (thậm chí hàng trăm nghìn) tấn rác thải chưa xử lý, được chất đống tại các bãi hở, không có mái che, không có chống thấm nền, không có hệ thống thu gom nước rỉ rác, nước mưa chảy tràn, không có biện pháp xử lý mùi hôi. Đây đang là những nguồn tiềm ẩn gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Trước những nguy cơ, sức ép do lượng chất thải phát sinh ngày càng lớn, tính chất ngày càng phức tạp, gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường sinh thái, sức khỏe cộng đồng và các hoạt động phát triển KT-XH, nhiều chuyên gia cho rằng, Việt Nam phải nhanh chóng áp dụng công nghệ tiên tiến vào xử lý rác thải.

Lựa chọn công nghệ nào?

Nhiều địa phương cũng đã triển khai nhiều cơ chế, chính sách, hỗ trợ để triển khai các chương trình ứng dụng tiến bộ và đổi mới công nghệ, kỹ thuật vào xử lý rác thải. Đơn cử như Hà Nội, UBND TP đã định hướng trong giai đoạn 2021 - 2025 sẽ đẩy mạnh việc xử lý rác thải áp dụng công nghệ hiện đại, tiên tiến có thu hồi năng lượng để phát điện. Đã có 2 dự án nhà máy xử lý rác thải theo công nghệ đốt phát điện được thành phố chấp thuận đầu tư và hiện đang trong quá trình hoàn thành là Nhà máy xử lý chất thải công nghiệp phát điện Nam Sơn (huyện Sóc Sơn), sử dụng công nghệ xử lý chất thải rắn công nghiệp của Công ty Hitachi Zosen (Nhật Bản) và nhà máy điện rác Seraphin đặt tại Khu xử lý chất thải rắn Xuân Sơn (thị xã Sơn Tây).

Ảnh:  Dự án nhà máy đốt rác phát điện Hà Nội

Theo các chuyên gia, công nghệ đốt rác phát điện giúp giải quyết được tình trạng rác thải bừa bãi tại các địa phương. Tuy nhiên, công nghệ này chỉ phát huy hiệu quả với điều kiện, các lò đốt phải được xây dựng thiết kế và hoạt động theo đúng nguyên lý, đảm bảo duy trì nhiệt độ ở mức trên 1.200 độ (mức nhiệt khiến dioxin phân hủy thành các chất không độc hại). Hiện nhiều lò đốt rác không đảm bảo điều này.

Cũng có nhiều công nghệ xử lý rác đã áp dụng tại Việt Nam như công nghệ chôn lấp hợp vệ sinh, đốt tiêu hủy, đốt phát điện, sản xuất phân compost… nhưng sau một thời gian áp dụng cũng bộc lộ một số bất cập, làm phát sinh những vấn đề ô nhiễm trường. Bởi lẽ, phần lớn rác thải ở Việt Nam hiện nay chưa được phân loại tại nguồn nên lượng chất vô cơ trong rác như plastic, nhựa, lốp xe… khá nhiều. Nếu chỉ đốt rác bằng công nghệ thông thường thì lượng khí thải độc hại sẽ rất lớn. Nếu công nghệ áp dụng không được thẩm định kỹ, không xử lý được lượng khí thải độc hại sinh ra thì sẽ rất nguy hiểm.

Bên cạnh đó, nhiều công nghệ tối ưu nhưng lại có giá thành quá cao nên các địa phương gặp khó khi kêu gọi đầu tư. Cụ thể, các Bộ, ngành nhận định công nghệ tối ưu xử lý rác thải là công nghệ plasma nhưng chi phí đầu tư, vận hành cao, đòi hỏi lượng rác phải phù hợp... Nguyên tắc xử lý rác thải bằng công nghệ plasma là đưa nhiệt trị rất lớn, khoảng 4.000 độ C vào lò đốt. Điều này đòi hỏi chi phí để cung cấp được lượng nhiệt trị này sẽ rất lớn. Khi đầu tư lớn như vậy, nếu các tỉnh có nguồn thu ngân sách ít thì không đủ khả năng chi trả. Và, nếu kêu gọi xã hội hóa, nhà đầu tư không thấy có lãi sẽ không hiệu quả.

Nhiều ý kiến cho rằng, xử lý rác thải là vấn đề cấp thiết của mỗi địa phương. Đối với việc lựa chọn các công nghệ xử lý rác mới, các địa phương cần ưu tiên những công nghệ không làm phát sinh thêm những chất thải ô nhiễm ra môi trường, hướng tới một nền kinh tế tuần hoàn, vì mục tiêu phát triển bền vững. Tuy nhiên, để lựa chọn một công nghệ xử lý rác an toàn, hiệu quả nhà nước cần có cơ chế, chính sách, để hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ.

Nguồn: Cổng thông tin bộ TN&MT